संपूर्ण भगवद्गीता

बुद्ध्या विशुद्ध्या युक्तो धृत्यात्मानं नियम्य च ।शब्दादीन्विषयांस्त्यक्त्वा रागद्वेषौ व्युदस्य च।। १८-५१ ।।विविक्तसेवी लघ्वाशी यतवाक्कायमानसः ।ध्यानयोगपरो नित्यं वैराग्यं समुपाश्रितः ।।१८-५२।।अहङ्कारं बलं दर्पं कामं क्रोधं परिग्रहम् ।विमुच्य निर्ममः शान्तो ब्रह्मभूयाय कल्पते ।। १८-५३।। विशुद्ध बुद्धीने युक्त, हलके, सात्त्विक आणि नियमित भोजन घेणारा, शब्दादी विषयांचा त्याग करून, एकांतात शुद्ध ठिकाणी राहणारा, सात्त्विक धारणाशक्तीने अंतः 1:करण व इंद्रिये यांच्यावर…

अर्जुन उवाचसंन्यासस्य महाबाहो तत्त्वमिच्छामि वेदितुम् ।त्यागस्य च हृषीकेश पृथक्केशिनिषूदन।।१८-१।।श्रीभगवानुवाचकाम्यानां कर्माणां न्यासं संन्यासं कवयो विदुः ।सर्वकर्मफलत्यागं प्राहुस्त्यागं विचक्षणाः ।।१८- २ ।। अर्जुन म्हणाला, हे महाबाहो! हे हृषीकेशा! केशिनिषूदना! मी संन्यास आणि त्याग यांचे तत्त्व वेगवेगळे जाणू इच्छितो. भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले, कित्येक पंडित काम्य कर्माच्या त्यागाला संन्यास मानतात, तर दुसरे काही विचारकुशल लोक सर्व कर्माच्या फळाच्या त्यागाला…

श्रद्धा तीन प्रकारची असते. सात्त्विक, राजस व तामस. पूर्वसंस्कारानुसार ज्याचे जसे अंतःकरण होते, तशी त्याची श्रद्धा असते. प्रत्येक पुरुष श्रद्धावान असतो. यज्ञ (कर्म), तप (अध्ययन), दान (त्याग) या सर्वांचे अधिष्ठान श्रद्धा आहे. सात्त्विक माणसे देवांची पूजा करतात. सात्त्विक श्रद्धा निर्माण होण्यासाठी सत्त्वयुक्त आहार, यज्ञ, दान केले पाहिजे. कायिक, वाचिक व मानसिक या तिन्ही प्रकारच्या तपाला…

या जगात मनुष्य समुदाय दोन प्रकारचे आहेत. एक दैवी प्रकृतीचे आणि दुसरे आसुरी प्रकृतीचे. दैवी व आसुरी संपत्तीविषयी हा अध्याय आहे. सव्वीस सद्गुण म्हणजे दैवी संपत्ती होय. (निर्भयता, सत्त्वशुद्धी, दान, इंद्रियदमन, यज्ञकर्म, वेदाध्ययन, तपस्या, साधेपणा, अहिंसा, सत्य, त्याग इ.) दैवी संपत्ती आत्मसात केली की, मोक्ष प्राप्त होतो. आत्मकल्याणासाठी दैवी संपत्ती उपयोगी पडते. भगवंत अर्जुनाला म्हणतात…

हा अध्याय ज्ञानकांडाचा व महत्त्वाचा अध्याय आहे. पुरुषोत्तम म्हणजे परमात्मा.. परमात्म्याला म्हणजेच पुरुषोत्तमाला जाणणे हेच ज्ञान किंवा गुह्यतम पारमार्थिक रहस्य होय. म्हणून हा पुरुषोत्तम योग. अवघी प्रकृती व दृश्य सृष्टी म्हणजे संसाररूपी अश्वत्थ वृक्ष होय. अश्वत्थ वृक्ष म्हणजे पिंपळाचे झाड. अश्वत्थ वृक्ष हा उलटा आहे. म्हणजे मुळे वर व शाखा खाली आहेत. मायेच्या त्रिगुणात्मक पाण्याने…

श्रीभगवानुवाचपरं भूयः प्रवक्ष्यामि ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम् ।यज्ज्ञात्वा मुनयः सर्वे परां सिद्धिमितो गताः ।।१४-१।। भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले, ज्ञानातीलही अतिइत्तम ते परमज्ञान मी तुला पुन्हा सांगतो की, जे जाणल्याने सर्व मुनिजन या संसारातून मुक्त होऊन परमसिद्धी पावले आहेत. इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागताः।सर्गेऽपि नोपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च ।।१४-२।। हे ज्ञान धारण करून माझ्या स्वरूपाला प्राप्त झालेले पुरुष सृष्टीच्या…

क्षेत्र म्हणजे देह वा प्रकृती होय. तो जड, विकारी, नाशवंत व क्षणभंगुर आहे. क्षेत्रज्ञ म्हणजे आत्मा. यो नित्य, निर्गुण व अविनाशी आहे. या दोन्हींचे स्वतंत्र रूप विभाग करून सांगितले आहे. श्री ज्ञानदेव या अध्यायास 'प्रकृतिपुरुष विवेकयोग' असे म्हणतात. हे शरीर पंचमहाभूते, पंचज्ञानेंद्रिये, पंचकर्मेंद्रिये, पंचविषय, त्रिगुण, बुद्धी, अहंकार, मन, इच्छा, सुख, दुःख, द्वेष, चेतना, पिंड, धृती,…

भक्तियोगी हे व्यक्ताची, तर ज्ञानयोगी हे अव्यक्ताची उपासना करतात. सगुण साकाराची उपासना करणारा योगी सर्वोत्तम होय, कारण अव्यक्ताची उपासना क्लेशदायक असते; कारण त्याचा देहाभिमान पूर्णतः गेलेला नसतो. सगुणाची उपासना जे अत्यंत अनन्यभावाने करतात त्यांचा उद्धार भगवंत लगेच करतात. अभ्यासाहून परोक्ष ज्ञान श्रेष्ठ, परोक्ष ज्ञानाहून ईश्वरध्यान श्रेष्ठ ईश्वरध्यानाहून कर्मफलत्याग श्रेष्ठ आहे, असे भगवंत म्हणतात. ज्ञानोबांनी भक्तोत्तमाची…

अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः सर्वे सहैवावनिपालसङ्घैः ।भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ सहास्मदीयैरपि योधमुख्यैः ।।११-२६।।वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति दंष्ट्राकरालानि भयानकानि । केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु संदृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमाङ्गैः।११-२७।।यथा नदीनां बहवोऽम्बुवेगाः समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति ।तथा तवामी नरलोकवीरा विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति।।११-२८।। ते सर्व धृतराष्ट्राचे पुत्र राजसमुदायासह आपल्यात प्रवेश करीत आहेत आणि पितामह भीष्म, द्रोणाचार्य तसेच तो कर्ण आणि आमच्या बाजूच्याही प्रमुख योद्ध्यांसह सगळेच आपल्या…

केवळ एका अंशाने प्रकट झालेल्या भगवंताच्या अनंत विभूती जाणून अर्जुन चकित झाला. भगवंतांनी आपल्या अविनाशी विराट स्वरूपाचे दर्शन द्यावे म्हणून अर्जुनाने प्रार्थना केली. अर्जुनास विराट रूप साध्या डोळ्यांनी दिसले नसते म्हणून भगवंतांनी अर्जुनास दिव्यदृष्टी दिली. तशीच दिव्यदृष्टी संजयास श्री व्यास महर्षींनी दिली. त्यामुळे विराट स्वरूपाचे दर्शन संजयाने धृतराष्ट्रास केले. विश्वरूप म्हणजेच विराट स्वरूप होय. आकाशात…